عصب سه قلو صورت دو جفت عصب هستند که در دو طرف صورت قرار دارند که وظیفه انتقال حس از صورت به مغز را بر عهده دارند. درصورتی که عملکرد این عصب مختل شود فرد مبتلا به بیماری درد عصب سه قلوی صورت می‌شود.

درد عصب سه قلوی صورت چیست؟

نورالژی تری ژمینال یک درد مزمن است که بر عصب سه قلو که حس را از صورت به مغز منتقل می‌کند، تاثیر می‌گذارد. اگر شما نیز درد عصب سه قلو دارید، حتی اگر در حد تحریک خفیف صورت شما باشد (مانند زمانی که دندان‌هایتان را مسواک می‌زنید یا آرایش می کنید) ممکن است باعث ایجاد درد شدیدتری شود.

سردرد نورالژی عصب سه قلو در افراد ۵۰ سال به بالا در ابتدا ممکن است دچار حملات کوتاه و خفیف شود. اما نورالژی تری ژمینال می‌تواند پیشرفت کرده و منجر به دردهای مکرر طولانی‌تر و سوزناک شود.

سردرد عصب ۳ قلو در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد و احتمال بروز آن در افراد بالای ۵۰ سال بیشتر است. به دلیل وجود انواع مختلفی از درمان‌ها، ابتلا به درد عصب سه قلو لزوما به این معنی نیست که شما محکوم به تحمل درد تا پایان عمر هستید.

پزشک معمولا می تواند با استفاده از دارو، تزریق یا جراحی بطور موثر درد عصب سه قلو را برطرف کند. برای درمان درد عصب سه قلو بهتر است در صورت مشاهده علائم سریعا به بهترین متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود.

علت نورالژی تری ژمینال یا درد عصب سه قلو چیست؟

در نورالژی تری ژمینال که همچنین تیک دوولورو نامیده می‌شود، عملکرد عصب سه قلو مختل می‌شود. معمولا این بیماری، تماس بین یک رگ خونی طبیعی (که در این مورد، یک سرخرگ یا سیاهرگ است) و عصب سه قلو در پایه مغز شما است. این تماس منجر به فشار روی عصب شده و باعث ایجاد اختلال در عملکرد آن می‌شود.

بیماری درد عصب سه قلو می‌تواند به علت کهولت سن، ام اس یا اختلالی مشابه که در آن غلاف چربی محافظ عصب خاصی آسیب می‌بیند. نورالژی تریژمینال همچنین می‌تواند به دلیل فشار تومور بر عصب سه قلو باشد.

این بیماری در برخی از افراد ممکن است به علت ضایعه مغزی یا دیگر ناهنجاری‌های مغزی رخ دهد. در موارد دیگر، آسیب‌های جراحی، سکته یا ضربه به صورت، ممکن است باعث درد عصب سه قلو باشد.

درد عصب سه قلو

عوامل تحریک کننده زیادی ممکن است باعث شروع درد اعصاب سه قلو شوند که شامل موارد زیر است:

• اصلاح صورت
• دست زدن به صورت
• غذا خوردن
• نوشیدن
• مسواک زدن
• صحبت کردن
• آرایش کردن صورت
• برخورد باد به صورت
• لبخند زدن
• شستن صورت

برای درمان درد عصب سه قلو چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر در ناحیه صورت درد دارید، بخصوص دردهای طولانی یا مکرر یا دردی که با داروهای مسکن بدون نسخه آرام نمی‌شود، به پزشک مراجعه کنید.

علائم سردرد تری ژمینال ممکن است شامل یک یا تعداد بیشتری از الگوهای بیان شده در زیر باشد:

• درد شدید، تیر کشنده یا سیخ زننده باشد که ممکن است حس یک شک الکتریکی به شما وارد شود.
• حملات خود بخودی درد یا حملاتی که با کارهایی مثل تماس با صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن شروع می‌شوند.
• یک دوره درد که از چند ثانیه تا چندین دقیقه طول می‌کشد.
• چندین دوره درد که چند روز، هفته، ماه یا طولانی‌تر نیز طول می‌کشد.
• بعضی از افراد دوره‌هایی را سپری می‌کنند که هیچ دردی ندارند.
• درد مداوم و احساس سوزش که ممکن است قبل از اینکه درد به اسپاسم عصب سه قلو تبدیل شود، احساس کنید.
• درد در نواحی که توسط عصب سه قلو حمایت می‌شود، مانند فک، دندان، لثه‌ها، لب‌ها یا در موارد کمتر چشم‌ها و پیشانی
• در هر بار، درد در یک طرف صورت اتفاق می‌افتد، گرچه ممکن است در موارد نادر هر دو طرف صورت را شامل شود.
• درد در یک نقطه متمرکز شده یا در یک ناحیه گسترده پخش می‌شود.
• حملاتی که بطور مکرر اتفاق می‌افتد و با گذشت زمان شدیدتر می‌شود.

نحوه تشخیص بیماری درد عصب سه قلوی صورت

پزشک متخصص مغز و اعصاب عمدتا درد عصب سه قلو را براساس توصیف شما از درد تشخیص می‌دهد که شامل موارد زیر است:

• نوع درد
• محل درد
• محرک‌های درد

نوع درد

درد مرتبط به عصب سه قلو، دردی ناگهانی، شک مانند و کوتاه است.

محل درد

بخشی از صورت شما که دچار درد می‌شود به دکتر نشان می‌دهد که این درد مرتبط به عصب سه قلو است یا خیر.

محرک‌های درد

دردهای مرتبط با نورالژی تریژمینال معمولاً با تحریک کوچکی در گونه مانند غذا خوردن، حرف زدن یا حتی تماس یک نسیم خنک ایجاد می‌شود.

آزمایش‌ برای تشخیص درد عصب سه قلو

پزشک ممکن است چندین آزمایش را برای تشخیص درد عصب سه قلو و علت زمینه‌ای مشکل شما درخواست دهد، که شامل موارد زیر است:

• معاینه نورولوژیکی
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

معاینه نورولوژیکی

لمس کردن و آزمایش بخش‌هایی از صورت شما می تواند به پزشک کمک کند که محل دقیق درد را مشخص کند و اینکه کدام شاخه از عصب سه قلو دچار آسیب شده است. علاوه بر این تست‌های واکنشی نیز می تواند به پزشک برای تشخیص درد عصب صورت کمک کند که آیا علائم شما ناشی از تحت فشار قرار گرفتن عصب است یا دلیل دیگری دارد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

پزشک ممکن است درخواست اسکن MRI از سر شما بدهد تا اگر ام اس یا یک تومور باعث سردرد تری ژمینال است تشخیص داده شود.از این طریق پزشک می‌تواند ارتباط بین درد عصب سه قلو و ام اس و همچنین تومور عصب سه قلو را تشخیص دهد.

در برخی موارد، پزشک یک ماده رنگی به درون رگ‌های خونی تزریق می‌کند تا سیاهرگ و سرخرگ‌ها را ببیند و جریان خون را با ماده رنگی مشخص کند.

به طور کلی درد صورت شما ممکن است به علت شرایط مختلفی ایجاد شود، بنابراین یک تشخیص درست بسیار مهم است. پزشک ممکن است برای حذف دیگر علت‌های این درد، آزمایش های بیشتری نیز درخواست دهد.

روش‌های درمان درد صورت عصب سه قلو

درمان سردرد تری ژمینال معمولا با داروها شروع می‌شود و بعضی از افراد به درمان‌های بیشتری نیاز ندارند. با این حال، با گذشت زمان ممکن است در برخی افراد دارو تاثیر خود را برای درد از دست بدهد، یا دچار عوارض جانبی ناخوشایندی شوند.

برای این افراد، تزریق یا جراحی گزینه درمانی دیگری برای درمان درد عصب سه قلو خواهد بود. اگر علت درد شما مشکلاتی مانند بیماری ام اس باشد، پزشک این مشکلات زمینه‌ای را درمان خواهد کرد.

روشهای درمان درد عصب سه قلوی صورت شامل موارد زیر است:

• درمان دارویی
• جراحی

داروهای درد عصب سه قلو

پزشک برای درمان سردرد عصب ۳ قلو معمولا داروهایی را برای کاهش یا توقف سیگنال‌های درد که به مغز ارسال می‌شود، تجویز می‌کند. این داروها عبارتند از:

• داروی ضد صرع
• داروهای ضد اسپاسم
• تزریق بوتاکس

داروی ضد صرع

پزشک داروهای کاربامازپین (تگرتل،کارباترول، و دیگر داروها) را برای درد عصب سه قلو تجویز می‌کند و این دارو در درمان این مشکل موثر بوده است. دیگر داروهای ضد صرع که ممکن است برای درمان سردرد نورالژی تری ژمینال استفاده شود شامل اگزکاربازپین (تریلپتال)، لاموتریژین (لامیکتال) و فنی توئین (دیلانتین،فنی تک) است.

سایر داروها مانند، کلونازپام(کلونوپین) و گاباپنتین(نورونتین،گرالیس) نیز ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد. اگر داروهای ضد صرعی که استفاده می‌کنید تاثیر خود را از دست داده‌اند، پزشک ممکن است دوز دارو را افزایش دهد یا از نوع دیگری از دارو استفاده کند.

عوارض جانبی داروهای ضد صرع شامل، سرگیجه، گیجی، خواب آلودگی و حالت تهوع باشد. همچنین کاربامازپین می‌تواند واکنش دارویی جدی در بعضی افراد، معمولا افرادی از نژاد آسیایی ایجاد کند، بنابراین قبل از شروع مصرف داروی کاربامازپین آزمایش ژنتیک انجام می‌شود.

داروهای ضد اسپاسم

داروهای شل کننده عضله مانند باکلوفن (گابلوفن،لیورسال) ممکن است به تنهایی یا همراه با کاربامازپین تجویز شود. عوارض جانبی ممکن است شامل گیجی، حالت تهوع و خواب آلودگی باشد.

تزریق بوتاکس

مطالعات اندکی نشان داده‌اند که تزریق سم بوبولونیوم A (بوتاکس) ممکن است باعث کاهش درد عصب سه قلو در افرادی شود که داروها دیگر تاثیری بر آنها ندارند. با این حال، برای اینکه این درمان به طور گسترده برای رفع این بیماری مورد استفاده قرار بگیرد به تحقیقات بیشتری نیاز است.

درمان درد عصب سه قلو از طریق جراحی

گزینه‌های درمانی جراحی برای درد عصب سه قلو شامل موارد زیر است:

• جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن (MVD)
• رادیوجراحی استریوتاکتیک مغزی (چاقوی گاما)
• جراحی ریزوتومی

جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن (MVD)

این عمل شامل جابجایی یا برداشتن رگ‌های خونی است که در تماس با ریشه عصب سه قلو هستند و برای توقف عملکرد نامناسب عصب به کار می رود. در جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن، پزشک یک برش در پشت گوش در سمتی از صورت که درد دارید ایجاد می کند.

سپس جراح توسط یک سوراخ کوچک در جمجمه، همه رگ‌های خونی که در تماس با عصب سه قلو هستند را از عصب دور می کند و یک لایه نرم بین عصب و رگ‌های خونی قرار می دهد.

اگر یک رگ به عصب فشار وارد کند، جراح ممکن است رگ را خارج کند. پزشک همچنین می‌تواند در این عمل اگر رگ‌های خونی به عصب فشار وارد نمی‌کنند، بخشی ازعصب سه قلو (نورکتومی) را بریده و حذف کند.

جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن می تواند در بیشتر اوقات بطور موفقیت آمیزی درد را کاهش داده یا رفع کند، اما درد در برخی از افراد می تواند دوباره تکرار شود.

جراحی میکرو وسکولار دکمپرشن خطراتی دارد که شامل کاهش شنوایی، بی‌حسی صورت، سکته مغزی یا عوارض دیگر است. بیشتر افرادی که این عمل را انجام می دهند، بعد از عمل بی حسی صورت نداشتند.

رادیو جراحی استریوتاکتیک مغزی (چاقوی گاما)

در این عمل، جراح یک دوز متمرکز اشعه را به ریشه عصب سه قلو هدایت می‌کند. این عمل از اشعه استفاده می‌کند تا به عصب سه قلو آسیب زده و درد را کاهش و از بین ببرد.

تسکین درد به تدریج اتفاق افتاده و حدود یک ماه زمان نیاز دارد. رادیو جراحی استریوتاکتیک مغزی در اکثر افراد در رفع درد موفق بوده است. اگر درد دوباره شروع شود، این عمل می تواند تکرار شود. از عوارض این عمل بی‌حسی صورت است.

جراحی ریزوتومی

در جراحی ریزوتومی، جراح برای کاهش درد، بافت‌های عصب را از بین می‌برد و این کار منجر به مقداری بی‌حسی در صورت می‌شود. انواع عمل ریزوتومی عبارتند از:

• تزریق گلیسرول
• فشرده سازی بالن
• رادیوفرکانس حراراتی ضایعات

تزریق گلیسرول

در طول این عمل، پزشک سوزنی را از طریق صورت در سوراخی در پایه جمجمه وارد می‌کند. پزشک سوزن را به سمت پایه اصلی عصب سه قلو، کیسه کوچکی از مایع نخاعی که غده عصب سه قلو را احاطه کرده (جایی که عصب سه قلو به سه شاخه تقسیم می شود) و ریشه آن هدایت می‌کند.

سپس پزشک مقدار کمی از گلیسرول استریل را تزریق می‌کند که به عصب سه قلو آسیب وارد کرده و سیگنال‌های درد را قطع می‌کند.

این عمل اغلب درد را تسکین می دهد. با این وجود، بعضی از بیماران دوباره بازگشت درد را تجربه می کنند و بسیاری دیگر بی حسی و احساس سوزش خواهند داشت.

فشرده سازی بالن

در فشرده سازی بالن، پزشک یک سورن تو خالی را از طریق صورت وارد کرده و آن را به سمت بخشی از عصب سه قلو که به سمت پایه جمجمه شما می‌رود، هدایت می کند.

سپس پزشک یک لوله (کاتتر) نازک و انعطاف‌پذیر را که بالنی به انتهای آن متصل شده از طریق سوزن وارد می کند. پزشک بالن را با فشار کافی باد می‌کند تا به عصب سه قلو آسیب بزند و سیگنال‌های درد را متوقف کند.

فشرده سازی بالن در بیشتر افراد حداقل برای مدت کوتاهی در کنترل درد موفق است. بسیاری از بیماران که تحت این عمل قرار می‌گیرند بی‌حسی موقت صورت را خواهند داشت.

رادیوفرکانس حراراتی ضایعات

این عمل بطور انتخابی بافت‌های عصب مرتبط با درد را از بین می‌برد. در حالی که به شما داروی بیهوشی تزریق شده، جراح یک سوزن توخالی را از طریق صورت وارد کرده و آن را به سمت بخشی از عصب سه قلو هدایت می‌کند که به سوراخی در پایه جمجمه شما می‌رسد.

هنگامی که سوزن در محل مورد نظر قرار گرفت، جراح شما را از حالت بیهوشی خارج می‌کند. جراح یک الکترود را از طریق سوزن وارد می‌کند و یک جریان الکتریکی خفیفی را از طریق نوک الکترود به بدن وارد می‌کند و از شما می‌پرسد که چه زمان و در کدام قسمت سوزش را احساس می‌کنید.

وقتی که جراح مغز و اعصاب قسمتی از عصب را که باعث ایجاد درد می‌شود پیدا می‌کند، شما به حالت بیهوشی برمی‌گردید. سپس الکترود گرم شده تا زمانی که بافت‌های عصب را از بین ببرد و به آن ناحیه آسیب (جراحت) وارد کند.

اگر درد شما برطرف نشد، پزشک ممکن است جراحت بیشتری را به عصب وارد کند. پس از عمل رادیوفرکانسی حرارتی ضایعات، معمولا بی‌حسی موقتی در صورت ایجاد می‌شود. سه تا چهار سال بعد، ممکن است درد بازگردد.

درمان‌های جایگزین درد عصب سه قلو

درمان‌های جایگزین برای درد عصب سه قلو معمولا به اندازه داروها یا عمل‌های جراحی مورد مطالعه و بررسی کامل قرار نگرفته‌اند. بنابراین اغلب، شواهد اندکی برای حمایت از این روش ها وجود دارد.

با این وجود تعدادی از افراد با درمان‌هایی مانند طب سوزنی، بیوفیدبک، درمان دستی و ویتامین درمانی با مواد مغذی بهبود یافته‌اند.حتما قبل از بکارگیری هر کدام از روش‌های درمانی جایگزین، با پزشک مشورت کنید، چرا که ممکن است با دیگر روش‌های درمانی شما تداخل داشته باشد.

مقابله و حمایت در برابر بیماری درد عصب سه قلو

زندگی با وجود درد عصب سه قلو می تواند بسیار سخت باشد. این اختلال ممکن است بر ارتباط شما با دوستان و خانواده، بهره‌وری شما در محل کار و کیفیت کلی زندگی‌تان تاثیرگذار باشد.

ممکن است بودن در یک گروه حمایتگر برای دلگرمی و درک شما از این شرایط مفید باشد. اعضای گروه اغلب در مورد آخرین روش‌های درمانی اطلاعاتی دارند و تمایل دارند که اطلاعات شان را با دیگران به اشتراک بگذارند.

اگر علاقه مند به شرکت در این گروه ها باشید، پزشک می تواند گروهی را که در نزدیکی محل زندگی شما باشد، پیشنهاد دهد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک متخصص در زمینه درد عصب سه قلو

اگر علائمی شبیه به سردرد نورالژی تری ژمینال دارید، به پزشک خود مراجعه کنید. بعد از ملاقات اولیه، ممکن است که به یک پزشک متخصص در تشخیص و درمان بیماری های مغز و سیستم عصبی ارجاع داده شوید.

شما چه سوالاتی باید از پزشک بپرسید؟

برای آمادگی جهت مراجعه به متخصص باید موارد زیر را انجام داد:

1. هر علائمی که دارید را یادداشت کنید، و اینکه این علائم چه مدت طول می کشد.
2. محرک‌های درد را مشخص کنید، که باعث حملات دردناک صورت شما می‌شود.
3. اطلاعات پزشکی مهم را لیست کنید، مانند هر مشکلی دیگری که دارید و تحت درمان هستید و نام هر دارو، ویتامین یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
4. در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا یک دوست را همراه خود ببرید. کسی که همراه شما باشد ممکن است چیزی را که شما فراموش کرده‌اید به خاطر داشته باشد و یادآوری کند.
5. سوالاتی که باید در جلسه ملاقات از پزشک بپرسید را از قبل یادداشت کنید.
6. از قبل لیستی از سوالات را آماده کنید که می تواند به استفاده مفید از زمان شما در مطب پزشک کمک کند.

در مورد احتمال وجود درد عصب سه قلو، بعضی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر است:

• علت احتمالی درد چیست؟
• آیا به آزمایشات تشخیصی نیاز دارم؟
• چه روش درمانی پیشنهاد می کنید؟
• اگر دارویی را پیشنهاد می کنید، عوارض جانبی آن چیست؟
• آیا درمان باید تا پایان عمر ادامه داشته باشد؟
• آیا با این درمان علائم من برطرف خواهد شد؟
• آیا به عمل جراحی عصب سه قلو نیاز است؟

علاوه بر سوالاتی که برای پرسیدن از پزشک آماده کرده اید، در مورد مسائلی که در طول جلسه درمانی برایتان مبهم است و متوجه آن نمی‌شوید حتما سوال بپرسد.

پزشک در جلسه ملاقات چه کاری انجام خواهد داد؟

پزشک احتمالا سوالاتی از شما خواهد پرسید. اگر برای پاسخ دادن به این سوالات آماده باشید، زمان بیشتری در اختیار خواهید داشت تا در مورد مسائل دیگر با پزشک صحبت کنید.

پزشک ممکن است سوالات زیر را از شما بپرسد:

• چه علائمی دارید و در کدام ناحیه اتفاق می افتد؟
• اولین بار چه زمانی این علائم شروع شد؟
• آیا با گذشت زمان علائم شما بدتر شده است؟
• هر از چه مدت صورت شما درد دارد، و آیا توجه کرده اید که چیزی باعث شروع درد صورت شما می‌شود؟
• معمولا یک حمله درد صورت چه مدت طول می‌کشد؟
• چقدر این علائم بر کیفیت زندگی شما تاًثیر می‌گذارد؟
• آیا تا به حال جراحی دندان یا جراحی روی صورت یا نزدیک به صورت مانند جراحی سینوس داشته‌اید؟
• آیا به صورت تان ضربه وارد شده است مانند یک آسیب یا تصادف که بر صورت اثر بگذارد؟
• آیا تاکنون روش درمانی را برای کاهش درد صورت امتحان کرده اید؟ آیا این درمان ها مؤثر بوده اند؟
• عوارض جانبی این درمان‌ها چه بوده است؟